వికటకవి తెనాలి రామకృష్ణ

శ్రీ  కృష్ణదేవరాయులవారి ఆస్థానంలో అష్ట దిగ్గజాలుగా ఖ్యాతి గడించిన కవులలో ప్రముఖులు అల్లసాని పెద్దనామాత్యులైతే, తన చతురతతో భువన విజయ సభ్యులను అనునిత్యం ఆనందపు జల్లులతో అలరించిన ఘనత మాత్రం వికటకవి తెనాలి రామకృష్ణ గారిదే. ఈయన ఆశుకవిత్వంలో దిట్ట - అయత్నముగా కవిత్వం పలుకగల నేర్పరి. వ్యంగ్యాస్త్రాలను ప్రయోగించడంలో ఈయనకు సరిసాటి లేరనే అనాలి. తెనాలి రామకృష్ణ అనగానే మనకు ఈ పైన చెప్పిన విషయాలే స్ఫురణలోకి వస్తాయి, కానీ అంతకు మించి ఆయనకు తెలుగు మరియు సంస్కృత భాషలపై వున్న నేర్పు అనేకులకు తెలియదు. ఆయనలోని పాండిత్యం, చతురత, దేశభక్తి... ఇలా అన్ని కోణాల్ని మనకు చూపించే ప్రయత్నం 1956లో విడుదలైన తెనాలి రామకృష్ణ చిత్రంలో జరిగింది. రామకృష్ణగారికి మరియు ఇతరులకు జరిగిన సంభాషణలు, వాళ్ళ ప్రశ్నలకు ఆయన ఇచ్చే జవాబులు ఇలా అందులోని అనేక సన్నివేశాలు మనోరంజకంగా, రసవత్తరంగా, హాస్యపూరితంగా వుంటాయి. ఇక తన కవితల విషయానికి వస్తే నాకు తెలిసినది శూన్యమనే చెప్పాలి. కాని పెద్దవారైన గోపాలకృష్ణ రావుగారు, నారాయణ స్వామిగారు లాంటి వాళ్ళ సహకారంతో రామకృష్ణగారి భావపూర్ణమైన కవితలయోక్క లోతుని వెలుగులోకి తెచ్చే ప్రయత్నం చేస్తున్నాను. అలాంటి ఒక్క పద్యాన్ని ఇప్పుడు మనం చూద్దాం...

నరసింహ కృష్ణరాయని
కర మరుదగు కీర్తియొప్పెఁ గరిభిద్గిరిభి
త్కరి కరిభిద్గిరి గిరిభి
త్కరి భిద్గిరిభిత్తురంగ కమనీయంబై

ఇక్కడ,
కరమరుదగు = కరం + అరుదగు = నలుపు లేని (అంటే తెల్లనైన /మచ్చలేని ) కీర్తి
కరిభిత్ = ఏనుగుని భేదించినవాడు .. గజాసురుని అంతమొందించిన శివుడు, వేదాలలో శివుని రంగు తెలుపు. శరీరమంతా బూడిద వుండటం వల్ల కావచ్చు !!
గిరిభిత్ కరి = పర్వతాలను భేదించినవాడి ఏనుగు.... ఇంద్రుని తెల్లనైన ఏనుగు ఐరావతము.
కరిభిత్ గిరి = ఎల్లప్పుడూ తెల్లని మంచుతో కప్పబడిన శివుని పర్వతం .... కైలాసము
గిరిభిత్ = పర్వతాలను చేదించడానికి వాడిన ఇంద్రుని వజ్రాయుధం, దాని రంగూ తెలుపే!!
కరిభిత్ తురంగ = ఇక్కడ తురంగమంటే మనం వాహనంగా అర్థం చేసుకోవాలి. కనుక శివుని వాహనమైన తెల్లటి నంది.
గిరిభిత్ తురంగ = ఇంద్రుని అశ్వము ఉచ్చైశ్రవము, ఇది కూడా తెలుపు.

శ్రీ కృష్ణదేవరాయులవారి కీర్తి ఎంత గొప్పదో, ఎంత తెల్లనైనదో తెలియజేస్తూ ఇలా శ్వేతవర్ణ పూరితమైన దేవతలతో, వారి వాహనాలతో, ఆయుధాలతో, స్థావరాలతో పోల్చి చూపిస్తున్నారు రామకృష్ణ కవి!!

Vikata Kavi Tenali Ramakrishna  :

       Although he is famous for his witty retorts, satirical verses and most importantly - extempores, this particular poem brings out Tenali Ramakrishna's extreme poetic talent to the fore. It has exquisite wordplay involved that is pleasing to the ears even if one is unaware of what it means. Here the poet sets off to explain the purity of Krishnadevaraya's glory(the King he serves) by calling it White/spotless (karam + arudagu) and by comparing it with divinity and divine objects with respect to the hindu mythology. White is the symbol of purity and peace hence the poet likens it to the King's glory. And according to him, it is not just any white colour, it is absolute white of the kind symbolized by the divine!!
Moving to the comparisions and the word play, the poet extensively uses only the following 3 words and juggles with them : kari , bhit and giri

Narasimha Krishnarayani
karamarudagu keerthiyoppe garibhitgiribhi
tkari karibhidgiri giribhi
tkari bhidgiribhitturamga kamaneeyambai

kari --> an Elephant
Bhit --> break open/ kill/ split/ fought
giri --> Mountain / hill

After breaking the lines " garibhitgiribhi tkari karibhidgiri giribhi tkari bhidgiribhitturamga " :

karibhit        --> kari + bhit, person who killed an elephant, this reference is to Lord Shiva who killed Gajaasura. In Vedas, Lord shiva is said to be white in colour. This might be due to the fact that he is always covered in ashes. Although in some places he is said to be blue/black in colour.
giribhitkari         --> giri + bhit + kari, Elephant of the person who fought with the mountains, Lord Indra's Elephant , Airaavata(one has to only recall the KSRTC bus)..... is again pure white in colour.
karibhitgiri        --> kari + bhit + giri , Lord Shiva's Hill, Kailasa. It is always covered in snow and hence white in colour.
giribhit        --> giri + bhit , weapon used by Indra to fight Mountains, Vajrayudha - again white in colour.
karibhit turamga     --> kari + bhit + turramga , turamga can be considered either as a horse or a vehicle. For this instance, kari bhit turamga is referring to Lord Shiva's Vehicle Nandi, white in colour.
giribhit turamga     --> giri + bhit + turamga , Indra's Horse ucchaisravamu which is again white in colour.

Thus the poet concludes that his King's glory is so white/spotless as the colour of the aforementioned divinities.

బ్రహ్మ కడిగిన పాదము

    కొద్ది రోజుల క్రితం నేను, నా మిత్రులు కలసి కన్నడ రాజ్యంలో ప్రసిద్దమైన బేలూరు మరియు హళేబీడు ప్రదేశాలను సందర్శించడానికి వెళ్ళటం జరిగింది. అవి హొయ్సల వంశస్తుల వారిచే నిర్మింపబడ్డ దేవాలయాలు. బేలూరులో చెన్నకేశవస్వామి వెలసుంటే  హళేబీడులో ఈశ్వరుడు లింగ రూపంలో దర్శనమిస్తాడు. ఈ రెండు ఆలయాలలోను అద్భుతమైన శిల్పకళ దాగుంది. మార్గదర్శి లేకుండా ఆ శిల్పియోక్క కల్పనను అభినందించడం, హర్షించడం అసాధ్యం. మీకు పురాణ, ఇతిహాసాలపై ఏమాత్రం  ఆసక్తి వున్నా ఇక్కడ మార్గదర్శి తప్పనిసరి. ఇంక, ఆ శిల్పాల విషయానికి వస్తే, పురాణ ఇతిహాస వేద ఉపనిషత్తులన్నింటినీ ఇక్కడి గోడలపై చూడవచ్చు. కొన్ని వేల సంవత్సరాలు దాటినా - మన సంస్కృతిని, ఆచార విచారాలను, కృతులను మనం కాపాడుకొని రావటానికి కారణం ఇలా భావితరాలకు భవ్య కట్టడాల ద్వారా అందించటమే. ఆ గోడలు మనకు కథలు మాత్రమే చెప్పటం లేదు, ఆ కథలను ఎంతో రమణీయంగా, కన్నులపండుగగా, మనసును రంజింపచేసేలా చెపుతున్నాయి. అన్న గారి మాటల్లో చెప్పాలంటే "ఏమి కల్పనా చాతుర్యము" అనవలసిందే!! అక్కడ నాకు బాగా నచ్చిన, సృజనాత్మకత ఉట్టిపడుతున్న కొన్ని శిల్పాలను మీకు చూపించే ప్రయత్నం చేస్తున్నాను.

    విష్ణుపురాణంలోని దశావతారాలలో వచ్చే ఐదవ అవతారం వామన అవతారం. ముల్లోకాలను జయించి పరిపాలిస్తున్న - హిరణ్యకశిపుని వంసస్తుడు, ప్రహల్లాదుని మనవడు అయిన బలి చక్రవర్తినుంచి రక్షించాలని దేవేంద్రునితో పాటు దేవతలంతా విష్ణువుని ప్రార్థిస్తారు. అప్పుడు ఆయన వామన అవతారం ఎత్తి, ఇతర బ్రాహ్మణులతో కలిసి బలి చక్రవర్తి యజ్ఞం చేస్తున్న స్తలానికి చేరుతారు. వచ్చింది విష్ణువేనని గ్రహించని రాజు, కోరిన వరం ప్రసాదించేందుకు అంగీకరిస్తాడు. అప్పుడు వామనుడు, తనకు మూడు అడుగుల నేల చాలునని అర్థించగా, దేవతలయొక్క మాయను అనుమానించని బలి అందుకు సంతోషంగా ఒప్పుకుంటాడు!! అప్పుడు వామన రూపంలో వున్న విష్ణువు తన మొదటి అడుగుతో దేవలోకాన్ని, రెండో అడుగుతో పాతాళాన్ని తన వశం చేసుకొని మూడో అడుగు ఎక్కడ పెట్టాలని బలిని కోరతాడు. అప్పుడు వచ్చింది విష్ణువేనని గ్రహించిన రాజు ఇంక మిగిలింది భూలోకమేనని తెలిసి, మూడవ అడుగు తన తలపైన పెట్టవలసిందిగా కోరగా విష్ణువు బలి తలపై కాలు మోపి అతడిని పాతాళానికి తొక్కేస్తాడు. అలా ఒక్క అడుగుతో దేవలోకం కొలుస్తున్న సమయంలో విష్ణువుయొక్క పాదం బ్రహ్మలోకాన్ని తాకినప్పుడు హటాత్తుగా ఆ దివ్య పదమునకు ఆతిథ్యం పొందిన బ్రహ్మ - వేదాలనే జలముగా తన కమండలంలోకి తీసుకొని భక్తితో ఆ పాదమును కడగటం మొదలు పెడతాడు. అలా కడిగిన జలమే ప్రవాహమై భూలోకానికి చేరుతుంది... ఆ దృశ్యాన్నే కళ్ళకు కట్టినట్టుగా ఇక్కడ హళేబీడులోని దేవాలయంలో గోడలపై చెక్కారు :) ఇక్కడ మీరు సూటిగా గమనిస్తే భూమికి జారుతున్న జలాన్ని గుర్తించేందుకు వీలుగా అందులో కొన్ని చేపలను, నీటి పాములను కూడా చెక్కారు!!

దీన్నే అన్నమాచార్యుల వారు కూడా కీర్తన రూపం లో రచించారు :

బ్రహ్మ కడిగిన పాదము|

బ్రహ్మము తానెని పాదము||

చెలగి వసుధ కొలిచిన నీ పాదము|

బలి తల మోపిన పాదము|

తలకగ గగనము తన్నిన పాదము|

బలరిపు గాచిన పాదము||

మరి కొన్ని అపురూప శిల్పాలను మరొక్క పోస్టులో పరిశీలిద్దాం ..

బలరాముడు సీతను చూసి ఫక్కున నగియెన్

దేశ భాషలందు తెలుగు లెస్స - ఈ వ్యాక్యం ప్రతి ఒక్కరికి సుపరిచితమే!! ఆంధ్రభోజుడిగా, సాహితీసమరాంగణ సార్వభౌముడిగా వెలిగొందిన శ్రీ కృష్ణదేవరయులవారి పలుకులవి. ఆయన రచించిన "ఆముక్తమాల్యద" తెలుగు సాహిత్య చరిత్రలోనే ఒక ఆణిముత్యంగా మిగిలిపాయింది. ఇంక అష్టదిగ్గజాలుగా పేరుగాంచిన విజయనగర కవుల మణిపూసలు ఎన్నో!!  ఆస్థానంలో వెలసిన అష్టదిగ్గజాలకు - ఆయనకు నడుమ జరిగిన రసవత్తరమైన సంభాషణలు అనేకం మనకు అందుబాటులో లేకపోవడం మన దురదృష్టమనే అనుకోవాలి!!! మరి అందుబాటులో వున్న కొన్ని సంభాషణల విషయానికి వస్తే నాకు ముందుగా స్మృతికి వచ్చేది ఆదిత్య 369 చిత్రంలోని ఒక సన్నివేశం. సింగీతం శ్రీనివాస రావుగారి దర్శకత్వంలో వచ్చిన ఆ చిత్రంలోని విజయనగర సామ్రాజ్యపు చిత్రణ అమోఘం. బహుశా విజయనగర సామ్రాజ్యం ఇలాగె వుండేదేమో అని తలపించేలా వుంటుంది. అందులో రాయలవారు తమ మదికి వచ్చిన ఒక అందమైన ఊహను పూరించవలసిందిగా అష్టదిగ్గజాలను కోరుకుంటారు.

"బలరాముడు సీతను చూసి ఫక్కున నగియెన్"

అన్నదే ఆ ఊహ. త్రేతాయుగానికి ద్వాపరయుగానికి ముడిపెట్టిన ప్రభువుల సమస్యను పూరించడం ఎలా అని అందరూ ఆలోచిస్తుండగా....

"లలనలు పాయసమానిన కల్గుదురే పిల్లలనుచు క్ష్మాసుత నవ్వన్....
పొలమున దొరికెదరని ధీబల రాముడు సీతజూచి ఫక్కున నగియెన్!!"

అని వికటకవిగా ప్రసిద్ధిగాంచిన తెనాలి రామకృష్ణ దాన్ని ఈ విధంగా తన సాటిలేని చతురతతో "బలరాము"ని "ధీబలరాము"ని చేసి పూరిస్తారు....

నారాయణస్వామిగారి సహకారంతో ఆ పద్యంయొక్క వివరణ :

ఇక్కడ క్ష్మాసుత; క్ష్మ = భూమి, భూమి పుత్రిక సీత .
స్త్రీ పాయసం తాగితే పిల్లలు పుడతారా అని సీతాదేవి నవ్విందిట. దానికి బదులుగా రాముడు, అబ్బే, భూమిని దున్నినప్పుడూ దొరుకుతారు అని కొంటెగా జవాబిచ్చాడు. రాముడు, అతని సోదరులు, వారి తండ్రి యజ్ఞం చెయ్యగా వచ్చిన పాయసాన్ని తల్లులకి ఇస్తే పుట్టిన వారు. అలాగే జనకమహారాజు యజ్ఞశాలకోసం భూమిని దున్నుతుండగా ఆ నాగటి చాలులో సీతాదేవి పాపాయిగా దొరికింది. ఆ ఇద్దరి జన్మ వృత్తాంతాల్ని వారు దంపతులైన తరవాత వారి మధ్య సరస సంభాషణలాగా ఈ పద్యం రాశారు.

పాంచాలి... పంచ భర్తృక

 ఎందరో మహానుభావులు , అందరికీ వందనములు!! బ్లాగ్స్ రాయడం నాకు బాగా అలవాటే , కానీ ఇది నా తొలి తెలుగు ప్రయత్నము!! అంతేకాక నా భాషా జ్ఞానము అల్పమైనందున ఒప్పులను మన్నించి తప్పక మాకు తెలియపరుచవలసిందిగా మనవి :) (దీనికి కారణం నా విద్యాభ్యాసం తెలుగు నేలలో జరుగక పోవడమే!!) .  నాకు పౌరాణిక చిత్రాలపైన చిన్నప్పటి నుంచి మంచి ఆసక్తి వుంది. రామాయణ మహాభారత కథలపై ఆధారితమై వచ్చిన చిత్రాలను వెతికి వెతికి చూస్తుంటాను. స్వర్గీయ ఎస్. వి. రంగారావుగారు, నందమూరి తారక రామారావు గారు నటించిన మాయాబజార్ చిత్రాన్ని ఎన్ని సార్లు చూసానో గణించడం కష్టం!! అలాగే దాన వీర శూరకర్ణలో రామారావు గారు పోషించిన పాత్రల వైశిష్ట్యత, అందులో దుర్యోధన పాత్రలో ఆయన కనబరచిన నటన మరువటం అంటూ ఉండదు!! అందులోని ప్రతి డైలాగ్ ప్రేక్షకులను అలరించినవే!! అందులో నాకు నచ్చిన పాంచాలి డైలాగ్ ఎంత వెతికినా దొరక్క పోవడంతో దాన్ని జనాలకు అందేలా చేద్దామని నేను చేస్తున్న ఒక చిన్ని ప్రయత్నం.
గమనిక : ఇందులోని అనేక పదాలకు నాకు అర్థం తెలియదు, కాబట్టి అందులో తప్పులు ఉండవచ్చు, తెలిసిన వారు సరైన పదం మాకు కామెంట్స్ మూలంగా తెలియజేస్తే తప్పక సరిదిద్దుకుంటాం :)

దాన వీర శూరకర్ణ డైలాగ్ :

పాంచాలీ... పంచభర్తృక,.... ఏమే.... ఏమేమే.... నీ ఉన్మత్త వికటాట్టహాసము.....ఎంత మరువ యత్నించిననూ మరపునకు రాక, హృదయశల్యాయమానములైన నీ పరిహాసారవములే నా కర్ణపుటములను వ్రయ్యలు చేయుచున్నవే. అహో క్షీరావారాశిజనిత రాకాసుధాకరవరవంశసముత్పన్న మహోత్తమ క్షత్రియ పరిపాలిత భరతసామ్రాజ్య ధౌరేయుండనై, నిజ భుజ వీర్యప్రకంపిత చతుర్దశభువన శూరవరేణ్యులగు శతసోదరులకు అగ్రజుండనై, పరమేశ్వరపాదాభిరత పరశురామ సద్గురు ప్రాప్త శస్త్రాస్త్ర విద్యాపారీణుండైన రాధేయునకు మిత్రుండనై, మానధనుడనై మనుగడ సాగించు నన్నుచూచి..... ఒక్క ఆడది పరిచారికా పరివృతయై పగులబడి నవ్వుటయా.... అహో తన పతులతో తుల్యుడనగు నన్ను బావగా సంభావింపక, సమ్మానింపక, గృహిణీధర్మ పరిత్యక్తయై, లజ్జావిముక్తయై ఆ బంధకి ఎట్ట యెదుట ఏల గేలిసేయవలె?..... హ అవునులే..... ఆ బయసిమాలిన భామకు యెగ్గేమి, సిగ్గేమి? వంతు వంతున మగని ముందొక మగనిని వత్సరపర్యంతము రెచ్చిన కనుపిచ్చితో పచ్చి పచ్చి వైభవమున తేలించు ఆలి గేలి సేసిన మాత్రమున హఁ.... హఁ.... నేనేల కటకట పడవలె? ఊరకుక్క ఉచితానుచితజ్ఞానమునతో మోరెత్తి కూతలిడునా... అని సరిపెట్టుకుందునా...?

హఁ ఈ లోకము ముయ్య మూకుడుండునా.........!?
అయిననూ.... దుర్వ్యాజమున సాగించు యాగమని తెలిసి తెలిసి .... హఁ.... నేనేల రావలె?
వచ్చితిమిఫో......! దివ్యరత్న ప్రభాసముపేతమై సర్వతృ సంశోభితమైన ఆ మయసభా భవనము మాకేలవిడిదికావలె?
అయినది ఫో... అందు చిత్రచిత్రిత విచిత్ర లావణ్యలహరులలో ఈదులాడు జిఘృక్షాపేక్ష అహ్హా... మాకేల కలుగవలే?
కలిగినది ఫో.. సజీవ జలచర సంతాన వితానములకాలవాలమగు ఆ జలాశయమున మేమేల కాలు మోపవలె?... మోపితిమిఫో... సకల రాజన్య కోటీరకోటీ తటోత్క్షిప్తరత్నప్రభానీరాజి

తమగు మా పాదపద్మమేల అపభ్రంశమందవలె? ఏ తత్సమయమునకే పరిచారికా పరివృతయైన ఆ పాతకి పాంచాలి ఏల రావలె? వీక్షించవలె? పరిహసించవలె?.... హఁ....ధిక్....హఁ...ధిక్....హఁ....హతవిధి... ఆజన్మశత్రువులేయని అనుమానించుచునే యరుదెంచిన మమ్ము అవమాన బడబానల జ్వాలలు దగ్ధమొనర్చుచున్నవి మామా....విముఖుని సుముఖుని చేసి మమ్మటకు విజయము చేయించిన నీ విజ్ఞాన విశేషవిభవాధిక్యములు ఏమైనవి మామా?....
పాంచాలీ కృతావమాన మానసుడనై మానాభిమాన వర్జితుడనై... మర్యాదాతిక్రమణముగా మనుటయా...?
పరిహాస పాత్రమైన ఈ బ్రతుకోపలేక మరణించుటయాఁ....? ఇస్సీ... ఆడుదానిపై పగ సాధింపలేక అసుపరిత్యాగము గావించినాడన్న అపఖ్యాతి ఆపైన వేరొకటియా?..
ఇపుడేదీ కర్తవ్యము? మనుటయా.. మరణించుటయా.. ఏదీ కర్తవ్యము ?

 గమనిక  : ఇది భైరవభట్ల కామేశ్వర రావుగారి సహకారంతో సరిదిద్దిన పిమ్మట ప్రచురించబడినది.